Bijnierschorsinsufficiëntie bestaat wel / bijnieruitputting bestaat niet

Denk aan vitamine D, vitamine B12, selenium, maar ook aan biotine en sint-janskruid
Gebruikersavatar
laura
Berichten: 3600
Lid geworden op: 11 sep 2013, 22:42
Contacteer:

Bijnierschorsinsufficiëntie bestaat wel / bijnieruitputting bestaat niet

Bericht door laura »

Aandoeningen van de schildklier en de bijnier komen wel eens samen voor.
Dat kan komen doordat iemand een autoimmuunziekte heeft van schildklier en bijnier of dat iemand een hypofyseaandoening heeft.

MEER INFORMATIE

Huisartsen (NHG)
Addison: http://www.thuisarts.nl/ziekte-van-addison
Cushing: http://www.thuisarts.nl/syndroom-van-cushing

Bijniervereniging
Primaire, secundaire of tertiaire bijnierschorsinsufficiëntie: https://bijniervereniging-nvacp.nl/bijnieraandoeningen/

Bijniernet
Informatie over bijnieraandoeningen: https://www.bijniernet.nl/bijnieraandoeningen/

Nederlandse Vereniging van Endocrinologie
Primaire bijnierschorsinsufficiëntie (Addison): https://www.nve.nl/aandoening/bijniersc ... n-addison/

Mythe versus feit
Bijnieruitputting: http://www.hormone.org/hormones-and-hea ... al-fatigue
laura

Kijk voor meer informatie ook eens op Schildkliertje.

Raadpleeg altijd een arts als je twijfelt over je gezondheid.
Het Schildklierforum kan niet worden beschouwd als vervanging van een consult of een behandeling.
ineke
Berichten: 484
Lid geworden op: 08 nov 2014, 17:53

Europese Alarmkaart voor Adrenal Insufficiency (Addison's)

Bericht door ineke »

Nieuwe Europese Alarmkaart ontwikkeld voor mensen met ziekte van Addison (bijnieren)
A Standardised European Emergency Card for Patients with Adrenal Insufficiency

At the meeting of the European Council of Affiliated Societies, ECAS, in Paris, October 31, 2014, the participating countries agreed to endorse a uniform “emergency card” for patients suffering from adrenal insufficiency, and to make this standard card available for patients in all our countries.

This topic was discussed at the request of the Patient Support Groups for Addison’s disease from Austria, Czech Republic, Denmark, France, Germany, Italy, Ireland, the Netherlands, Norway, Spain, Sweden, Switzerland and UK. Together, they represent approximately 8000 patients. The Support Groups had become aware of the existence of different versions of emergency cards, and argued that one card with an identical logo and identical text would enhance the recognition of such a card, and make patients more secure when travelling.

Please find here examples of existing emergency cards, modelled on the original version developed by Swedish endocrinologists in 2010, and the new emergency card developed by the Danish and Dutch Patient Support Groups. As can be seen all existing cards have had a similar template, one side with information in English, the other side with text in the national language. The card is 54 x 85mm and has a plastic cover.

At the ECAS meeting it was agreed to support the card proposed by the Patient Support Groups, including a standardized text in English on one side (the “international”), and that each country would modify the text on the “national side” according to local preferences. To emphasize that ESE stands behind the card 'European Society of Endocrinology' is printed at the bottom of the international side.

It was considered to be most effective to display the card on the ESE website, so that it can be further developed into a two-sided card by the national endocrine societies. In their turn, these “national” cards can be displayed on the sites of each national societies to facilitate awareness as well as their distribution.

We are honoured that the Patient Support Groups for Addison’s disease have chosen ESE as their partner, and confident that our joint efforts will benefit patients across Europe.

Pia Burman George Mastorakos
Chair, ESE Clinical Committee ECAS Representative

http://www.ese-hormones.org/news/articl ... cleid=8726
Nieuwe Europese alarmkaart ontwikkeld door de Deense en Nederlands Ver. van Addison:
http://www.ese-hormones.org/professiona ... ciency.pdf

"Oude model" ontwkkeld naar vloorbeeld van Zweede Endocrinologen:
http://www.ese-hormones.org/professiona ... yCards.pdf
Gebruikersavatar
laura
Berichten: 3600
Lid geworden op: 11 sep 2013, 22:42
Contacteer:

Mythe versus feit: bijnieruitputting

Bericht door laura »

Are you feeling run down and stressed? Struggling to keep up with life and all its demands? Having trouble sleeping? You might have read about “adrenal fatigue” as a reason for your symptoms. Although some popular health books and alternative medicine websites state that adrenal fatigue is a real diagnosis, this is not proven by medical science.
This fact sheet was created to address myths about adrenal fatigue and to provide facts on its relation to true medical diseases.

Overview
- “Adrenal fatigue” is not a real medical condition. There are no scientific facts to support the theory that long-term mental, emotional, or physical stress drains the adrenal glands and causes many common symptoms.
- Adrenal insufficiency is a real disease diagnosed through blood tests.
- There is no test that can detect adrenal fatigue.

Supplements and vitamins made to “treat” adrenal fatigue may not be safe. Taking these supplements when you don’t need them can cause your adrenal glands to stop working and may put your life in danger.
laura

Kijk voor meer informatie ook eens op Schildkliertje.

Raadpleeg altijd een arts als je twijfelt over je gezondheid.
Het Schildklierforum kan niet worden beschouwd als vervanging van een consult of een behandeling.
Gebruikersavatar
laura
Berichten: 3600
Lid geworden op: 11 sep 2013, 22:42
Contacteer:

Informatie NVACP

Bericht door laura »

Bron NAVCP: Over het gebruik van de officiële namen voor de aandoeningen

Alleen bij primaire bijnierschorsinsufficiëntie is er officieel sprake van de ziekte van Addison. Dat is als de bijnierschors zelf de oorzaak is voor de onvoldoende aanmaak van bijnierschorshormonen (steroïden).
Bij Addison vallen daarom alle steroïden van de bijnierschors uit en niet alleen het hormoon cortisol. Wanneer de oorzaak van het falen buiten de bijnier ligt, dient men te spreken van secundaire of tertiaire bijnierschorsinsufficiëntie.

Bij secundaire bijnierschorsinsufficiëntie wordt de bijnierschors onvoldoende (of niet) gestimuleerd tot het aanmaken van cortisol (door gebrek aan ACTH). Dit is vaak het geval bij behandelde Cushing. De andere corticosteroïden worden nog wel gemaakt in de bijnierschors.

Bij tertiaire bijnierschorsinsufficiëntie ligt de oorzaak van de falende bijnierschors in het (langdurig) gebruik van corticosteroïden. (Bijvoorbeeld bij met corticosteroïd behandelde reuma of COPD/astma).

Samenvattend
- Bij primaire bijnierschorsinsufficiëntie ligt de oorzaak in de bijnier zelf.
- Bij de secundaire vorm ligt de oorzaak buiten de bijnier, maar wel in het lichaam.
- Bij de tertiaire vorm ligt de oorzaak vaak buiten het lichaam (t.g.v. medicatie).

Omdat het woord bijnierschorsinsufficiëntie erg lang is, kiest men nogal eens voor het woord Addison. Vandaar dat er benamingen als primaire Addison, secundaire Addison en tertiaire Addison circuleren. Iedereen begrijpt wat er bedoeld wordt, maar strikt medisch gezien is dit onjuist.
laura

Kijk voor meer informatie ook eens op Schildkliertje.

Raadpleeg altijd een arts als je twijfelt over je gezondheid.
Het Schildklierforum kan niet worden beschouwd als vervanging van een consult of een behandeling.
ineke
Berichten: 484
Lid geworden op: 08 nov 2014, 17:53

Hormoonstoring nog slecht begrepen

Bericht door ineke »

Volledig artikel van het promotie-onderzoek
We concludeerden dat herstel van bijnierschorsfunctie waarschijnlijk zeer zeldzaam is in tegenstelling tot het vaker voorkomen van herstel bij een Hashimoto thyreoïditis.
Hormoonstoring nog slecht begrepen
Lisanne Smans zocht tijdens haar promotieonderzoek naar de valkuilen in de diagnostiek en de onvolkomenheden van de huidige behandeling bij de ziekte van Addison.

Bij deze ziekte produceren de bijnieren te weinig bijnierschorshormonen. Het stellen van de diagnose en de behandeling vormen nog steeds een uitdaging. Dit wordt voor een deel veroorzaakt door het feit dat wij op dit moment nog onvoldoende in staat zijn om de complexe werking van de hypothalamus-hypofyse-bijnieras na te bootsen en de intracellulaire cortisolregulatie en de glucocorticoïdgevoeligheid te beïnvloeden. Veel patiënten met de ziekte van Addison hebben klachten die grote invloed hebben op het dagelijks functioneren.

Bron: Universiteit Utrecht

Addison’s disease
Challenges in treatment and follow up


Proefschrift
ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit Utrecht op gezag van de rector magnificus, prof. dr. G.J. van der Zwaan, ingevolge het besluit van het college voor promoties in het openbaar te verdedigen op dinsdag 3 februari 2015 des middags te 2.30 uur
door Lisanne Cornelia Catharina Jacoba Smans

Promotoren: Prof. dr. A.I.M. Hoepelman
Prof. dr. A.R.M.M. Hermus
Co-promotor dr. P.M.J. Zelissen

Nederlandse samenvatting
Chapter 11: Algemene discussie en samenvatting
Hoewel de eerste beschrijving van de ziekte van Addison al dateert van 1855 en er hierna gedurende anderhalve eeuw intensief onderzoek heeft plaatsgevonden naar de functie van de bijnieren en de werking van bijnierschorshormonen, zijn het stellen van de diagnose en de behandeling van de ziekte van Addison nog steeds een uitdaging.
Dit wordt voor een deel veroorzaakt door het feit dat wij thans nog onvoldoende in staat zijn om de complexe werking van de hypothalamus-hypofyse-bijnieras na te bootsen en de intracellulaire cortisolregulatie en de glucocorticoïdgevoeligheid te beïnvloeden.

In de dagelijkse praktijk viel het ons op dat veel patiënten met de ziekte van Addison klachten houden die grote invloed hebben op het dagelijks functioneren. Dit inspireerde ons om de valkuilen in de diagnostiek en de onvolkomenheden van de huidige behandeling te exploreren en dÍe onderwerpen te onderzoeken die belangrijk zijn tijdens de follow up van patiënten met de ziekte van Addison.
Tenslotte wilden we onderzoeken of herstel van bijnierfunctie mogelijk is bij de ziekte van Addison.


Deel 1: Diagnostiek van bijnierschorsinsufficiëntie

Deel 1 van dit proefschrift beschrijft de diagnostiek en de subclassificatie van bijnierschorsinsufficiëntie (hoofdstuk 1). Bijnierschorsinsufficiëntie ontstaat meestal geleidelijk en de klachten en verschijnselen zijn vaak aspecifiek.
Daarom kunnen deze klachten al lang aanwezig zijn voordat de diagnose wordt gesteld.
Het doel van dit hoofdstuk was het beschrijven van een effectieve, stapsgewijze methode voor het stellen van de diagnose bijnierschorsinsufficiëntie en het bespreken van de valkuilen van de verschillende diagnostische testen.

De eerste stap die we hebben gedefiniëerd was het aantonen van hypocortisolisme door het meten van een basale ochtend cortisolwaarde.
Hierbij hebben we het belang besproken van het in acht nemen van veranderingen in het cortisol bindend globuline, omdat die kunnen leiden tot een foutief lage of hoge cortisolconcentratie.
Een lage (<100 nmol/L) of hoge (>500 nmol/L) basale cortisolwaarde maakt het uitvoeren van een dynamische test overbodig.
Bij patiënten met basale cortisolconcentraties tussen 100 en 500 nmol/L, achten we het noodzakelijk een 250 microgram ACTH test uit te voeren.
De ACTH test is een simpele, veilige en accurate test met een hoge specificiteit.

In het geval van een twijfelachtig resultaat bij de ACTH test of bij blijvend hoge klinische verdenking op secundaire bijnierschorsinsufficiëntie, moet worden overgegaan tot het uitvoeren van een insulinetolerantietest, of indien deze gecontraindiceerd is, een metyrapon test.
Het interpreteren van de resultaten van iedere test en het definiëren van de normaalwaarden, moet gebeuren met inachtneming van het type cortisolassay dat wordt gebruikt.
Als hypocortisolisme eenmaal is bevestigd, moet vervolgens bepaald worden op welk niveau van de hypothalamus-hypofyse-bijnieras de dysfunctie gelocaliseerd is, door het meten van ACTH.
Dit is de beste manier om een primaire van een centrale bijnierschorsinsufficiëntie te onderscheiden.
De laatste stap is het bepalen van de exacte oorzaak van de bijnierschorsinsufficiëntie door het uitvoeren van aanvullend bloedonderzoek of indien nodig beeldvorming van de bijnieren of hypofyse.
Het voorgestelde diagnostische plan is naar onze mening duidelijk en leidt tot een correcte diagnose in het overgrote deel van de gevallen. Zo kan snel gestart worden met het behandelen van deze potentieel levensbedreigende ziekte.

Deel 2: De behandeling van de ziekte van Addison
Deel 2 van dit proefschrift begint met een review (hoofdstuk 2) van de historie van en recente ontwikkelingen in de behandeling van bijnierschorsinsufficiëntie.
Als hoogtepunten in de geschiedenis van de behandeling van bijnierschorsinsufficiëntie kunnen genoemd worden het ontdekken van de bijnieren door Bartolomeo Eustachius, gevolgd door de eerste beschrijving van de ziekte door Thomas Addison en het aantonen van de centrale functie van de bijnieren voor het in leven blijven door Brown-Sequard.
Uitgebreid onderzoek heeft uiteindelijk geleid tot de synthese van cortison in 1949 en fludrocortison in 1954.
Dit bracht een revolutie teweeg in de behandeling van mensen met de ziekte van Addison.
Het werd mogelijk om een voorheen dodelijke ziekte te behandelen. Hydrocortison en cortisonacetaat zijn nog steeds de meest gebruikte preparaten.
De totale dagdosering ligt meestal tussen de 15 en 25 mg per dag, waarbij veranderingen in lichaamsgewicht in ogenschouw genomen moeten worden.

Er is onvoldoende bewijs dat een driemaal daags regime beter is dan een tweemaal daags regime.
Er zijn echter wel aanwijzingen dat een viermaal daags regime leidt tot minder oversuppletie in de morgen en middag en mogelijk tot een betere kwaliteit van leven.
Met de huidige behandeling is het echter nog steeds niet mogelijk om het normale cortisolritme te imiteren en dit leidt onvermijdelijk tot over- en ondersuppletie.

In onze studie, beschreven in hoofdstuk 3, onderzochten we of het gebruik van speekselcortisoldagcurves bij de individuele aanpassing van de glucocorticoïdbehandeling leidt tot het beter imiteren van de normale cortisolconcentraties met als doel onder- en oversuppletie te verminderen.
Twintig patiënten met de ziekte van Addison werden geïncludeerd in deze prospectieve studie.
Bij de start van de studie vonden we ondersuppletie bij 3 en oversuppletie bij 18 patiënten, met name in de middag en avond.
Er was een significante afname van de oversuppletie na aanpassing van de behandeling op basis van de speeksel cortisol dagcurve.
Na het reduceren van de oversuppletie in de avond namen klachten van slapeloosheid significant af.
Wij zijn van mening dat een speeksel cortisol dagcurve een simpele en patiëntvriendelijke methode is voor het aanpassen van de glucocorticoïd behandeling en bruikbaar is in de follow up van patiënten met persisterende klachten in het dagelijkse leven.

Deel 3: Uitdagingen in de follow up van de ziekte van Addison
Ondanks de huidige behandeling blijven veel patiënten met de ziekte van Addison klachten houden.
Met name klachten van het bewegingsapparaat, moeheid en verminderde vitaliteit komen veel voor.
Om de kwaliteit van leven bij mensen met de ziekte van Addison te evalueren, verrichtten we een enquête onder 328 patiënten met de ziekte van Addison (hoofdstuk 4).

Ook bestudeerden we het vermogen van mensen met de ziekte van Addison om fysiek actief te zijn.
Ernstige moeheid was aanwezig bij 61% van de patiënten en er was sprake van verminderde kwaliteit van leven bij zowel mannelijke als vrouwelijke patiënten, met name bij jongeren.
Daarnaast bleek dat patiënten met de ziekte van Addison minder fysiek actief waren.
Het is aannemelijk dat dit met name in deze patiëntengroep relevant is, omdat naast fysieke inactiviteit er ook een verhoogde kans bestaat op andere cardiovasculaire risicofactoren door een structureel te hoge blootstelling aan glucocorticoïden.
Om dit nader in beeld te brengen deden we onderzoek naar de prevalentie van abnormale antropometrische en metabole parameters en het voorkomen van het metabool syndroom (hoofdstuk 5).
We vonden een verhoogde prevalentie van abdominale obesitas, hypertensie en hypertriglyceridemie bij vrouwelijke patiënten.
Onder patiënten met de ziekte van Addison was de prevalentie van het metabool syndroom niet hoger vergeleken met een controlegroep.

Naast een bijna twee maal verhoogd risico op sterfte door cardiovasculaire ziekte, blijkt uit eerdere studies dat infecties een andere belangrijke oorzaak voor sterfte zijn onder patiënten met de ziekte van Addison, maar epidemiologisch onderzoek naar de frequentie van infecties in deze populatie was nog niet eerder uitgevoerd.
In onze cohortstudie vonden we dat het risico op een infectieuze episode, gedefinieerd als het gebruik van antibiotica, onder patiënten met de ziekte van Addison 1,5 keer hoger en het risico op een ziekenhuisopname als gevolg van een infectie 4,5 keer groter was vergeleken met op geslacht en leeftijd gematchte controles (hoofdstuk 6).
In geval van een infectie of een andere vorm van ziekte of stress moeten patiënten met de ziekte van Addison hun glucocorticoïddosering verhogen om een levensbedreigende bijniercrisis te voorkomen.
Tot aan dit onderzoek waren geen gegevens bekend met betrekking tot de incidentie van en oorzaken voor een bijniercrisis bij Nederlandse patiënten met bijnierschorsinsufficiëntie.

We verrichtten een retrospectieve analyse naar de incidentie van bijniercrises en keken daarbij naar predisponerende factoren en risicofactoren (hoofdstuk 7).
We vonden een incidentiecijfer van 5,2 bijniercrises/100 persoonsjaren bij primaire, 3,6 bijniercrises/100 persoonsjaren bij secundaire en zelfs 15,1 bijniercrises/100 persoonsjaren bij tertiaire bijnierschorsinsufficiëntie (totaal 4,1 bijniercrises/100 persoonsjaren).
De belangrijkste predisponerende factor voor bijniercrisis was infectie, met name gastro-enteritiden en luchtweginfecties.
Patiënten met pulmonale, cardiale, maligne of neurologische comorbiditeit hadden een significant verhoogd risico op een crisis.
We concludeerden hieruit dat bijniercrises nog steeds relatief vaak voorkomen bij patiënten met bijnierschorsinsufficiëntie hetgeen wijst op het belang van adequate instructies aan patiënten met bijnierschorsinsufficiëntie om bijniercrises te voorkomen en te behandelen.

Deel 4: Herstel van bijnierfunctie bij de ziekte van Addison
Deel 4 van dit proefschrift wordt ingeleid met een interessante ziektegeschiedenis (hoofdstuk 8).
We beschreven een patiënt met primaire bijnierschorsinsufficiëntie veroorzaakt door een auto-immuun adrenalitis waarbij partiële remissie werd aangetoond na 7 jaar behandeling.
Na de diagnose werd deze 39 jarige man behandeld met hydrocortison, welke langzaam werd afgebouwd in de daarop volgende jaren.
Uiteindelijk besloot hij zijn medicatie geheel te staken.
Een nieuwe ACTH stimulatie test liet een basaal cortisol van 0,25 μmol/l en een maximaal cortisol van 0,30 μmol/l zien bij een basaal ACTH van 178 pmol/l.
Zeer opvallend was dat hij hierbij geen klachten had.
Wij hadden het idee dat als onze casus niet uniek was dit van groot belang zou zijn voor de behandeling en follow-up van mensen met de ziekte van Addison.

Dit was voor ons de reden een vervolgonderzoek te verrichten gericht op het vinden van meer gevallen van (partieel) herstel van bijnierfunctie (hoofdstuk 9).
We verrichtten een cross-sectionele studie met 27 mannen en vrouwen met de ziekte van Addison waarbij we ACTH-stimulatietesten deden na het tijdelijk staken van de glucocorticoïden en mineralocorticoïden.
Meer dan 60% van de deelnemers had geen enkele respons na 250 microgram ACTH.
Bij 10 patiënten vonden we een geringe stijging van het cortisol.
We vonden geen enkele nieuwe casus met (partiëel) herstel van bijnierfunctie. De meest waarschijnlijke verklaring voor de afwezige cortisolrespons is complete destructie van het cortisol-producerend bijnierschorsweefsel.
We concludeerden dat herstel van bijnierschorsfunctie waarschijnlijk zeer zeldzaam is in tegenstelling tot het vaker voorkomen van herstel bij een Hashimoto thyreoïditis.
Op basis van onze resultaten raden wij het routinematig testen op herstel van de bijnierschors af bij patiënten met de ziekte van Addison.


Belangrijkste conclusies en aanbevelingen voor nader onderzoek
Bijnierschorsinsufficiëntie heeft een grote invloed op de kwaliteit van leven en de dagelijkse activiteiten.
Daarom is het erg belangrijk om bijnierschorsinsufficiëntie snel te herkennen.
Onze diagnostische flowchart biedt artsen die mensen onderzoeken met een verdenking op bijnierschorsinsufficiëntie een snelle en duidelijke procedure, zodat bij mensen die inderdaad bijnierschorsinsufficiëntie hebben snel gestart kan worden met behandeling.

Bij de huidige behandeling van mensen met de ziekte van Addison worden we geconfronteerd met ons onvermogen om de normale fysiologie met de thans beschikbare medicijnen te imiteren.
Daarom is het van groot belang om markers van cortisolactiviteit te ontwikkelen zodat we veel beter in staat zullen zijn de behandeling individueel aan te passen.
We zijn van mening dat deze tekortkomingen van de huidige behandeling resulteren in het aanwezig blijven van een verminderde kwaliteit van leven en op lange termijn leiden tot morbiditeit.
Waarschijnlijk is herstel van bijnierschorsfunctie zeldzaam in patiënten met de ziekte van Addison en dit maakt dat mensen behandeld moeten worden gedurende het gehele leven.

Tijdens de follow-up van patiënten met de ziekte van Addison moet aandacht besteed worden aan de educatie van patiënten t.a.v. het voorkomen en behandelen van een acute bijniercrisis.
Aangezien het erop lijkt dat infecties een belangrijk gevaar vormen en die meer voor lijken te komen bij patiënten met de ziekte van Addison, willen we benadrukken dat er meer onderzoek uitgevoerd moet gaan worden naar de onderliggende oorzaak van het toegenomen risico van infecties en dat onderzocht moet worden wat de efficiëntie is van preventieve strategieën zoals vaccinatie, om de incidentie van infecties en daarmee in de toekomst het voorkomen van bijniercrisis bij de ziekte van Addison te reduceren.
Bovendien is cardiovasculaire risico analyse en interventie gerechtvaardigd tijdens de follow up van mensen met de ziekte van Addison, vooral bij vrouwen, aangezien de prevalentie van afwijkende antropometrische en metabole factoren bij vrouwen hoger is.

In de afgelopen jaren is een begin gemaakt met het ontwikkelen van nieuwe manieren van glucocorticoïdsuppletie zoals subcutane hydrocortison infusie en toepassing van modified release hydrocortison.
Deze behandelingen benaderen het normale circadiane ritme beter en patiënten lijken zich hierbij beter te voelen.
Lange termijn studies zijn nodig om de klinische voordelen en de veiligheid verder te evalueren.


Volledig artikel met tabellen, flowcharts en figuren:
http://dspace.library.uu.nl/bitstream/h ... sequence=1
Gebruikersavatar
laura
Berichten: 3600
Lid geworden op: 11 sep 2013, 22:42
Contacteer:

Bijnierschorsinsufficiëntie bij gebruik glucocorticoïden

Bericht door laura »

Bijnierschorsinsufficiëntie bij gebruik glucocorticoïden
Een systematische review en meta-analyse
Leonie H.A. Broersen, Alberto M. Pereira, Jens Otto L. Jørgensen en Olaf M. Dekkers

Leerpunten
- Bijnierschorsinsufficiëntie is een veelvoorkomende bijwerking na het gebruik van glucocorticoïden.
- Van de ten minste 1% van de bevolking die glucocorticoïden gebruikt, ontwikkelt 1,4-60% bijnierschorsinsufficiëntie, waarbij het risico afhangt van de behandelduur, toedieningsvorm, dosering en onderliggende ziekte.
- Als een patiënt met glucocorticoïden wordt behandeld, is er geen enkele toedieningsvorm, ziekte, dosering of behandelduur waarbij het risico op bijnierschorsinsufficiëntie kan worden uitgesloten.
- Patiënten dienen bij het begin van een behandeling met glucocorticoïden geïnformeerd te worden over het risico op het ontstaan van bijnierschorsinsufficiëntie.
- Vanwege de aspecifieke symptomen die bijnierschorsinsufficiëntie kan veroorzaken, is het raadzaam om patiënten met onverklaarde symptomen na het staken van glucocorticoïden te testen op mogelijke bijnierschorsinsufficiëntie.

Achtergrond
Glucocorticoïden worden gebruikt voor de behandeling van patiënten met een inflammatoire ziekte, maligniteit of orgaantransplantatie. Behandeling met glucocorticoïden is gericht op inhibitie van een inflammatoire respons. Het gebruik van deze medicijnen is gerelateerd aan talloze bijwerkingen en het is de meest voorkomende oorzaak van bijnierschorsinsufficiëntie. Bijnierschorsinsufficiëntie kan ontstaan doordat chronisch gebruik van glucocorticoïden via negatieve feedback de hypothalamus-hypofyse-bijnier-as remt.

Bijnierschorsinsufficiëntie is een ernstige, mogelijk levensbedreigende bijwerking van het gebruik van glucocorticoïden. Om die reden hebben patiënten glucocorticoïdvervangende therapie nodig ten tijde van stress, zoals bij trauma, operaties of acute ziekte, totdat de functie van de bijnierschors volledig hersteld is. Soms is chronische vervangende therapie met fysiologische doses glucocorticoïden geïndiceerd.7-9

Noch de dosering en behandelduur, noch de toedieningsvorm lijken accurate voorspellers voor het ontstaan van bijnierschorsinsufficiëntie na gebruik van glucocorticoïden.10,11 Daarnaast is niet duidelijk hoe groot het risico is op het ontstaan van deze bijwerking. Omdat veel patiënten glucocorticoïden gebruiken, is het klinisch relevant om kennis te vergaren over het risico dat het gebruik van deze medicijnen geeft op het ontwikkelen van bijnierschorsinsufficiëntie.

Het doel van deze studie was inzicht te krijgen in het risico op bijnierschorsinsufficiëntie na glucocorticoïdgebruik. Dit deden we met een systematische review van de beschikbare literatuur en een meta-analyse van het percentage patiënten dat bijnierschorsinsufficiëntie ontwikkelt na gebruik van glucocorticoïden. Nevendoelen waren het stratificeren van de onderzoeksresultaten naar toedieningsvorm, onderliggende ziekte, dosering en behandelduur.

Doel
Het schatten van het risico op bijnierschorsinsufficiëntie na behandeling met glucocorticoïden, en het stratificeren
van de resultaten naar toedieningsvorm, ziekte, behandelduur en dosering.


Opzet

Systematische review en meta-analyse.

Methode
In PubMed, MEDLINE, Embase, Cochrane, CENTRAL, Web of Science, CINAHL en Academic Search Premier zochten we
naar relevante studies. We includeerden originele artikelen die bijnierschorsinsufficiëntie diagnosticeerden bij
volwassen gebruikers van glucocorticoïden.

Resultaten
We includeerden 74 artikelen met in totaal 3753 deelnemers. Gestratificeerd naar toedieningsvorm varieerde het percentage
patiënten met bijnierschorsinsufficiëntie van 4,2 bij nasale toediening (95%-BI: 0,5-28,9) tot 52,2 bij
intra-articulaire toediening (95%-BI: 40,5-63,6). Gestratificeerd naar ziekte varieerde het percentage patiënten
met bijnierschorsinsufficiëntie van 6,8 bij astmapatiënten die alleen inhalatieglucocorticoïden gebruikten (95%-
BI: 3,8-12,0) tot 60,0 bij patiënten met hematologische maligniteiten (95%-BI: 38,0-78,6). Bij astmapatiënten varieerde
het risico op bijnierschorsinsufficiëntie per dosering van 2,4% bij een lage dosering (95%-BI: 0,6-9,3) tot
21,5% bij een hoge dosering (95%-BI: 12,0-35,5), en per behandelduur van 1,4% bij een behandelduur < 28 dagen
(95%-BI: 0,3-7,4) tot 27,4% (95%-BI: 17,7-39,8) bij behandelingen > 1 jaar.

Conclusie
Bijnierschorsinsufficiëntie komt vaak voor bij patiënten die glucocorticoïden hebben gebruikt. Er is geen toedieningsvorm,
dosering, behandelduur of onderliggende ziekte waarbij bijnierschorsinsufficiëntie met zekerheid kan worden
uitgesloten, hoewel hogere doses en een langere behandelduur een hoger risico geven. In de klinische praktijk
moeten gebruikers van glucocorticoïden laagdrempelig getest worden op bijnierschorsinsufficiëntie, zeker patiënten
met aspecifieke symptomen na het staken van glucocorticoïden.
laura

Kijk voor meer informatie ook eens op Schildkliertje.

Raadpleeg altijd een arts als je twijfelt over je gezondheid.
Het Schildklierforum kan niet worden beschouwd als vervanging van een consult of een behandeling.
ineke
Berichten: 484
Lid geworden op: 08 nov 2014, 17:53

Addisoncrisis ondanks behandeling bijnierinsufficiëntie

Bericht door ineke »

Addisoncrisis ondanks behandeling bijnierinsufficiëntie
Marjolein Swart

Addisoncrisis komt nog altijd voor bij patiënten met bijnierschorsinsufficiëntie. Een crisis wordt meestal uitgelokt door gastro-enteritis of andere infecties, vooral bij patiënten met comorbiditeit, bijvoorbeeld een cardiale of neurologische aandoening of kanker. Dat melden Lisanne Smans (UMC Utrecht) en haar collega’s in Clinical Endocrinology (2015; online 24 juli 2015).

Er is sprake van een addisoncrisis wanneer de insufficiënte bijnier niet kan voldoen aan de grotere behoefte aan cortisol van een patiënt met stress of pijn. Dit kan leiden tot een levensbedreigende situatie. Smans en collega’s brachten de incidentie en de risicofactoren voor addisoncrisis in kaart bij Nederlanders met een vorm van bijnierinsufficiëntie.

De onderzoekers keken terug in de dossiers van de 458 patiënten die in de periode 1980-2010 in het UMC Utrecht de diagnose ‘bijnierinsufficiëntie’ hadden gekregen.
Er waren 111 patiënten met primaire, 319 patiënten met secundaire en 28 patiënten met tertiaire bijnierinsufficiëntie. 424 patiënten gebruikten ten minste 2-3 keer per dag hydrocortison of cortisonacetaat. Slechts 4% gebruikte prednison of dexamethason.

De auteurs vonden 357 gevallen van bijniercrisis in de dossiers. Patiënten met een primaire vorm van bijnierinsufficiëntie hadden 5,2 crisissen per 100 persoonsjaren (95%-BI: 4,3-6,3). Bij patiënten met een secundaire vorm bedroeg dit 3,6 crisissen per 100 persoonsjaren (95%-BI: 3,1-4,1) en patiënten met een tertiaire vorm hadden 15,1 crisissen per 100 persoonsjaren (95%-BI: 11,0-19,9).

Van alle patiënten had 58% geen crisis doorgemaakt, kreeg 35% 1 of 2 crisissen en had 7% te maken met meerdere crisissen. Infectie was de meest voorkomende uitlokker, gevolgd door het stoppen met glucocorticoïden of het verlagen van de dosis. Cardiale, neurologische of pulmonale comorbiditeit en kanker gaven een significant hoger risico op een addisoncrisis, terwijl crisissen minder vaak voorkwamen bij patiënten die cortisonacetaat gebruikten.

De onderzoekers laten met deze getallen zien dat de chronische behandeling van patiënten met bijnierschorsinsufficiëntie nog altijd beter kan.

***

Incidence of adrenal crisis in patients with adrenal insufficiency
Lisanne C.C.J. Smans, Eline S. Van der Valk, Ad R.M.M. Hermus, Pierre M.J. Zelissen

Abstract

Background
An adrenal crisis (AC) is a potential life-threatening event in patients with adrenal insufficiency (AI). This study aims to determine the incidence, causes, and risk factors of AC in AI.

Methods
Patients with AI diagnosed and treated at the University Medical Center Utrecht for the past 30 years were identified, and all medical records were assessed by two independent investigators. The observed frequency of AC was determined as incidence rate, calculated as the number of AC divided by person-years (PY). In addition, precipitating factors and risk factors were assessed.

Results
We observed an incidence rate of 5·2 AC (95% CI 4·3–6·3) per 100 PY in primary adrenal insufficiency (PAI, a total of 111 patients), and 3·6 AC (95% CI 3·1–4·1) per 100 PY in secondary adrenal insufficiency (SAI a total of 319 patients). Patients with an established diagnosis of tertiary (glucocorticoid-induced) adrenal insufficiency (a total of 28 patients) had 15·1 AC (95% CI 11·0–19·9) per 100 PY. The most important risk factor was the existence of comorbidity. Gastro-enteritis and other infections were the most common precipitating factors for AC.

Conclusion
AC still occurs relatively frequent in patients with AI, mostly precipitated by infections and particularly in patients with high comorbidity. This should be taken into account in the education and follow-up of patients with AI.
ineke
Berichten: 484
Lid geworden op: 08 nov 2014, 17:53

Cortisol van kop tot teen. Over goed en kwaad van een stresshormoon

Bericht door ineke »

Cortisol van kop tot teen. Over goed en kwaad van een stresshormoon


Oratie prof.dr. O.C. Meijer
Rede uitgesproken door Prof.dr. O.C. Meijer op 12 september 2016 bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar bij de afdeling Interne Geneeskunde van het LUMC, om werkzaam te zijn op het vakgebied van moleculaire neuro-endocrinologie en corticosteroïden.



Meneer de rector magnificus, geachte toehoorders,

1. Aanpassing en hormonen
Zo te zien verkeert u allemaal in een nogal eendere toestand. U zit rustig, straalt een welwillende aandacht uit en anticipeert wellicht op een plezierige paar uur in het verschiet. Even hiervoor praatte u nog geanimeerd, maar u heeft zich snel aangepast aan het ophouden van het geroezemoes van zich zetelende hoogleraren. Die aanpassing ging als vanzelf, omdat u er al op voorbereid was.

Wat nu, als er plots buiten rumoer is, en er vliegt een steen door een van de ruiten van deze mooie zaal? In dat geval zal uw geestelijke en lichamelijke toestand veranderen: u past zich opnieuw aan. Uw aandacht verplaatst zich, uw spierspanning wordt groter en u staat misschien zelfs op, u bedenkt scenario's en misschien wordt u zelfs wat ongerust of bangig. Ook als het loos alarm blijkt te zijn, zal het niet direct lukken om weer aandachtig in de oratiestemming te komen: uw toestand is veranderd.

Als we ons moeten aanpassen aan situaties die ons aanpassingsvermogen korte of lange tijd te boven dreigen te gaan, dan noemen we dat 'stress'. Zoals in het voorbeeld van de steen door de ruit: die aanpassingen doen altijd een beroep op meerdere organen in ons lichaam. Uiteraard de hersenen - voor de nodige aandacht, inschattingen, emoties en beslissingen. Maar we moeten ook anderszins voorbereid zijn op handelen: het bloed moet harder rondgepompt, de longen moeten open, en er moet brandstof in de klep: onze lever gaat suiker en vet vrijmaken voor gebruik door bijvoorbeeld hart en skeletspieren. Andere zaken hebben even minder prioriteit, zoals groei en herstel, en worden op een laag pitje gezet.

Een andere toestand vergt van een individu aanpassingen in een groot aantal organen. Dat vraagt om coördinatie. En voor zulke gevallen heeft het lichaam een prachtige coördinatoren: hormonen.


2. Het hormoon cortisol
Hormonen zijn signaalstoffen die vanuit één bron (een klier) afgegeven worden aan het bloed, en op die manier ieder orgaan en iedere cel in het lichaam kunnen bereiken. Op die manier 'ziet' ieder onderdeel van de menselijke 'machinerie' hetzelfde signaal. Die manier van communiceren via hormonen heet endo-crien (klieren die naar binnen signaleren - geen zweetklieren dus).

Hormonen kunnen belangrijk zijn voor zowel kortdurende als heel langdurige aanpassingen. Een voorbeeld van zo'n langetermijnaanpassing is de pubertijd - als we geslachtsrijp worden, dan is het niet alleen zaak om zaad- en eicellen te laten rijpen, maar ook om spiergroei, vetstapeling, lichaamsbeharing en gedrag aan te passen. Die aanpassingen worden allemaal mede mogelijk gemaakt door onze geslachtshormonen, zoals oestrogenen en testosteron.

Het voorbeeld van de geslachtshormonen is niet toevallig. Ten eerste herkennen de meeste van u er wel iets in. Ten tweede geeft het de kracht aan die hormoonwerking kan hebben. In de derde plaats behoren testosteron en oestrogenen tot de klasse van 'steroïdehormonen' - vetoplosbare hormonen die door onze klieren uit cholesterol worden gemaakt.

Tot diezelfde klasse van steroïdehormonen hoort het stresshormoon waar het vandaag verder over gaat: cortisol.


3. Regulatie van cortisol
Cortisol is het belangrijkste langdurig werkende stresshormoon dat we hebben (naast adrenaline, dat weliswaar sneller, maar kortdurender werkt). De klieren die cortisol afgeven zijn de bijnieren; klein orgaantjes die boven de nieren zitten.

De bijnier heeft een binnen en buitenkant: het merg en de schors. Die schors produceert het steroïde cortisol. Biomedici noemen zo'n schors vaak de 'cortex'. Cortisol is daarmee een steroïde uit de cortex een corticosteroïde. Het cortisol wordt door de bijnieren afgegeven aan het bloed en bereikt via de bloedbaan alle andere cellen in het lichaam: van kop tot teen. Hoe weet de bijnier - diep in de donkere buikholte - wanneer er cortisol gemaakt en afgegeven moet worden? Dat beslissen de hersenen - met name als die 'stress' ervaren: bij een fysieke of psychologische situatie die dermate bedreigend is dat er een flinke aanpassing nodig is. De hersenen zijn zelf namelijk ook deels een klier. Sommige groepen zenuwcellen (neuronen) in de hypothalamus (midden-onder) geven hormonen aan het bloed af. Die zijn dus neuro-endocrien.

Het hersenhormoon dat cortisolafgifte reguleert praat niet rechtstreeks met de bijnierschors, maar reist een korte afstand door het bloed naar de hypofyse, een andere klier die onder de hersenen in de schedelbodem zit. Een hypofysehormoon reist door de bloedbaan naar de bijnier, en zet die aan het werk. Dat hele proces - van de hypothalamus via de hypofyse naar de bijnierschors is deel 1 van de neuro-endocrinologie van corticosteroïden.


4. Wanneer is cortisol nu nodig? over de basale afgifte
Er zijn groepen mensen - en dat zijn patiënten - bij wie de afgifte van cortisol volledig verstoord is. Bij sommige patiënten kan de bijnier geen cortisol maken. Deze patiënten zijn afhankelijk van toediening van cortisol via pillen. Het blijkt moeilijk om dat helemaal goed te doen, omdat er zeker drie componenten aan dat afgiftepatroon zitten. Laten we om het aanschouwelijk te maken een gezonde persoon voor ogen nemen. We noemen haar Lisa, in dit geval een vrouw van een jaar of 56. We beginnen met een rustige dag, zonder stress.

Op dit moment van de dag, om 4 uur 's middags, zijn de concentraties cortisol in het bloed niet heel hoog, en ze nemen verder af. Als Lisa om 12 uur vanavond in slaap valt, is haar cortisol erg laag, maar om een uur of 4 's nachts beginnen de niveaus vrij plotseling te stijgen. Het cortisol blijft hoog tot een paar uur na opstaan, en daalt vanaf dat moment langzaam tot het weer heel laag is in de avond en vroege nacht. Cortisol heeft dus een dag-nacht ritme. Bij de meesten van ons is cortisol op dit moment dus laag - mogelijk niet bij mijzelf, want stress doet ook wat.

Het afgiftesysteem, die hypothalamus-hypofyse-bijnier as, zit zo in elkaar dat er geen glad, continu verloop van cortisol gedurende de dag is. Neuro-endocriene systemen werken met 'pulsen' van hormoonafgifte. Voor de regulatie van cortisol is de hypofyse afhankelijk van signalen uit de hypothalamus, maar cortisol uit de bijnier bereikt via het bloed ook de hypofyse, en remt zijn eigen stimulatie. Negatieve terugkoppeling, heet die remming van de eigen afgifte. Hypofyse en bijnierschorshormonen beïnvloeden daarmee elkaar. Het resultaat is dat de bijnier per uur een stoot cortisol aan het bloed afgeeft. Als we Lisa's cortisolafgifte in tijd zouden uitzetten, krijgen we dus een vrij grillig patroon, dat leidt tot een duidelijke periode van lage en een duidelijke periode van hoge niveaus.

Terug naar de patiënten. De beide patronen (dagelijks en per uur) zijn niet direct makkelijk met pillen na te bootsen in de patiënt zonder werkende bijnier. Maar moeten we per se proberen om die natuurlijk ritmes na te bootsen? Dag-nachtritme zeker: vraag maar aan de patiënt. De pieken die ieder uur optreden: waarschijnlijk - kom ik op terug.

Want: wat gebeurt er als die ritmes afwezig zijn? Met een experimenteel model dat ontwikkeld werd door Mary Dallman, die later mijn baas zou worden in San Francisco, lieten we tijdens mijn promotietijd al in 1997 zien dat bij ratten een afgevlakt hormoonritme (dus zonder die pieken en dalen) gevolgen heeft voor de manier waarop die dieren op stress reageren. We lieten ook zien dat het afgevlakt hormoonritme de werkzaamheid van de neurotransmitter serotonine verstoort. Tot mijn plezier zijn we nu binnen de afdeling Endocrinologie bezig met vergelijkbare proeven in muizen in het kader van stofwisseling en obesitas. Onze hypothese is dat verstoringen van cortisolritmiek mogelijk bijdragen aan het ontwikkelen van overgewicht, met alle gevolgen van dien voor kans op harten vaatziekten, ontwikkeling van diabetes, en zo verder. Overigens doen we deze proeven op initiatief van een toenmalige promovendus - Sander Kooijman.

Rond 2009 deed toenmalig promovenda Angela Sarabdjitsingh fascinerende proeven in samenwerking met Stafford Lightman in Bristol, waarbij ze aantoonde dat in ratten ook de uurlijkse pulsen van grote invloed zijn op stress-gevoeligheid en activiteit van hersengebieden die emoties reguleren. Hoe dat komt, en wat het precies betekent weten we nog niet. In ieder geval lijken beide ritmes van basale afgifte van cortisol daarmee van belang voor optimaal functioneren. Het lukt zeker nog niet goed om patiënten die uurlijkse pulsen te geven, dag in dag uit. Daar is dus nog werk aan de winkel, voor basale onderzoekers en clinici. Ik ervaar het als voorrecht dat ik via mijn aanstelling op het LUMC in direct contact ben gekomen met mijn klinische collega's en ook met patiëntenverenigingen. Ik hoop op deze plek bij te dragen aan de vertaling van de basale onderzoeksresultaten naar de praktijk, bijvoorbeeld door goed te begrijpen hoe de cortisolritmiek van belang is voor lijf en leden; translationeel onderzoek dus.


5. Stress en cortisol
Als de afgifte in rustsituaties al ingewikkeld is, hoe weet de bijnier (of eigenlijk: de hypothalamus) dan wanneer er extra cortisol nodig is in geval van stress? Ook dat is een vraag die uiterst relevant is voor de patiënten zonder werkende bijnier: kun je anticiperen op de behoefte aan meer cortisol en zo crises vanwege een tekort vóór zijn? Maar de vraag is belangrijk voor iedereen die geïnteresseerd is in stressgerelateerde aandoeningen. Er zijn immers drie 'smaken' als het over hoeveelheden gaat: te weinig cortisol, voldoende cortisol of te veel cortisol.

Of Lisa nu haar arm uit de kom valt, terwijl ze alleen op haar zeilboot zit (fysieke reden tot aanpassing), of een belangrijke deadline moet halen terwijl haar leven eigenlijk al 'vol' zit (psychologische reden tot aanpassing), de noodzaak tot extra cortisolafgifte wordt geconstateerd door het brein. Daarbij zijn allerlei hersengebieden en neurotransmitters betrokken. We weten daar heel erg veel details over, maar (of: dus) het blijft ingewikkeld. Die hersengebieden en transmitters zijn niet alleen betrokken bij de afgifte van cortisol, maar bijvoorbeeld ook bij het vastleggen of terughalen van herinneringen, bij angstregulatie en bij gevoel van controle. Cortisolafgifte is daarmee een geïntegreerd deel van de reactie op stress. Cortisol is verantwoordelijk voor een heel aantal effecten van stress, maar stress is zeker niet hetzelfde als cortisol. Iemand ervaart ook niet direct stress als hij of zij cortisol toegediend krijgt.

Het is lastig te bepalen hoeveel cortisol goed voor iemand is, en of iemand te weinig of te veel cortisol heeft. Individuen reageren heel verschillend op stress, afhankelijk van erfelijke variatie, vroege levenservaringen, en huidige toestand. Eén van onze doelen in het translationele onderzoek is om hier meer inzicht in te krijgen, wellicht via continu en parallel meten van cortisolafgifte en andere stressreacties. Eén factor die effect heeft op afgifte en ook effectiviteit van cortisol is hoe dik iemand is. Geïnspireerd door al het werk aan obesitas dat collega's Patrick Rensen en Ko Willems van Dijk doen, proberen we - als een van de variaties op dit thema - op dit moment in de muis in detail te begrijpen hoe vetzucht de regulatie van de hypothalamus-hypofyse-bijnier as doet veranderen (met verse promovenda Lisa Koorneef).


6. Werking van cortisol: organen en ziektegebieden
Ik sprak tot nu toe vooral over de afgifte van cortisol, maar wat doet cortisol eigenlijk? Ten eerste helpt de 'basale' afgifte bij allerlei 'onderhoud' in situaties die niet per se iets met stress te maken hebben. Ten tweede coördineert cortisol aanpassing aan stress op verschillende manieren. In algemene termen:
1.het beïnvloedt onze eerste reacties op stressvolle gebeurtenissen;
2.het helpt om de reactie op kortdurende stressvolle gebeurtenissen te stoppen - bijvoorbeeld die negatieve terugkoppeling, maar de ontstekingsremmende werking is daar feitelijk ook een voorbeeld van;
3.het ondersteunt óók de reactie op langdurige stressvolle gebeurtenissen - bijvoorbeeld het beschikbaar maken van brandstof door de lever; en
4.het helpt om voorbereid te zijn op het opnieuw optreden van stressvolle gebeurtenissen - bijvoorbeeld het ondersteunen van de opslag van herinneringen door de hersenen.

Maar op de algemene vraag 'wat doet cortisol precies?' is het antwoord een wat academisch 'dat hangt er vanaf '… Ten eerste omdat het reactiviteit van cellen en organen beïnvloed - een angstig iemand kan angstiger worden, maar een vrolijk iemand vrolijker. Ten tweede zijn de effecten niet bij iedereen hetzelfde, of de mate waarin bepaalde effecten optreden. Dat is een uitdaging op zichzelf: wie loopt er risico op wat voor schade bij blootstelling aan veel lichaamseigen cortisol, of synthetische varianten? Of optimistischer: bij wie zouden het zin hebben om het cortisol als aangrijpingspunt voor therapie te benutten, in geval van ziektes?

We weten wat cortisol allemaal kan doen vanwege de gevolgen van blootstelling aan een duidelijk te veel van het hormoon. Bij patiënten met de ziekte van Cushing, zet een ontspoorde hypofyse de bijnierschors ongeremd aan tot het afgeven van cortisol. Deze patiënten hebben daadwerkelijk klachten van kop tot teen: huid, oog, spieren, het skelet, lever, harten vaatstelsel, bloedstolling, afweersysteem en psyche zijn allemaal kwetsbaar. Al die effecten zijn een indicatie van wat cortisol ook kan doen als het gecontroleerd afgegeven wordt, om stressreacties te coördineren. Op zichzelf is het niet verwonderlijk dat cortisol zo veel organen kan beïnvloeden: vele organen kunnen aan stressoren blootstaan (infectie, een brandwond, een botbreuk, of een bindend studieadvies), en vele organen kunnen nodig zijn om aanpassingen aan stress te bewerkstelligen.

Langdurige stress leidt ook tot langdurig verhoogde cortisolspiegels, en verstoorde ritmes - niet in de mate zoals bij de ziekte van Cushing, maar toch. Een hamvraag is, in welke mate cortisolverhogingen als gevolg van chronische stress bijdragen aan het ontstaan van ziektes. Als basaal cortisoloog kan ik daarom samenwerken met onder andere psychiaters en psychologen, oogartsen, internisten, en hoofdpijn- en kankeronderzoekers. En omdat nabijheid het samenwerken nog altijd zeer vergemakkelijkt, is het LUMC ook in dit opzicht een uitstekende werkplek.


7. Receptoren voor cortisol
Cortisol heeft dus allerlei effecten. In het kader van onderhoud en stressreacties zijn die uiterst nuttig, maar een teveel aan cortisol kan ziekte veroorzaken, of de kans op ziekte vergroten. Hoe?

Weefsels reageren op cortisol, omdat in de cellen aangrijpingspunten zitten voor cortisol: de receptoreiwitten. Receptoren zijn te zien als zintuigen van de cellen in het lichaam, die reageren op specifieke moleculen. Na activatie van een receptor, brengt die receptor allerhande processen op gang in de cel. Voor cortisol hebben we twee soorten receptoren, en hier zijn ze dan: de mineralocorticoïde receptor (MR); en de glucocorticoïde receptor (GR). Willen we cortisolwerking begrijpen, dan zullen we deze twee eiwitten moeten doorgronden, in onderlinge samenhang.

Het bestaan van dit tweereceptorensysteem, en het belang van die onderlinge samenhang tussen MR en GR, is een inzicht dat Ron de Kloet in de jaren '80 van de vorige eeuw verkreeg naar aanleiding van onderzoek aan cortisolwerking op de hersenen. Die vinding heeft een belangrijk aandeel in de grote internationale reputatie van het Leidse - en Nederlandse - stressonderzoek. Het moleculaire van mijn leeropdracht is om te begrijpen hoe MR en GR werken, in verschillende weefsels, en hoe we ze kunnen gebruiken als aangrijpingspunten voor nieuwe geneesmiddelen.


8. Kernreceptoren
De MR en de GR kunnen snelle effecten hebben die zich manifesteren binnen enkele minuten na verhoging van cortisolniveaus. Deze effecten zijn belangrijk voor het tot stand komen van de eerste reacties op stressvolle gebeurtenissen. Mijn onderzoek ligt op het terrein van de wat tragere en langdurige effecten na binding van cortisol aan diezelfde MR en GR. De cortisolreceptoren bevinden zich in de cellen van ons lichaam. Omdat het hormoon vetachtig is, kan het zonder al te veel moeite de meeste cellen binnenkomen (de uitzonderingen zijn interessant). In de cel binden de cortisolmoleculen aan de receptoren, als duizend identieke sleutels in even zoveel sloten. Daarna verhuizen de receptoren naar het binnenste deel van de cel, de celkern, om daar te binden aan ons erfelijk materiaal, het DNA. Die binding van de receptoren aan het DNA heeft gevolgen voor de mate waarin dat DNA afgelezen wordt: er zijn veranderingen in gentranscriptie. Dit leidt tot veranderingen in de hoeveelheden van allerlei eiwitten in de cel: enzymen, receptoren, pompen, van alles wat een cel nodig heeft om zijn werk te doen.

Het eind van het liedje is daarmee dat cellen zich na cortisolblootstelling anders gaan gedragen. De levercel gaat van opslag van suiker over op afgifte van suiker. In de hersenen wordt een zenuwcel in een emotiesturende hersengebied - de amygdala - prikkelbaarder. Een zenuwcel in een ander hersengebied, de hippocampus, verandert zijn verbindingen met andere zenuwcellen, zodat bijvoorbeeld een herinnering vastgelegd wordt. Enzovoort, van kop tot teen.

Die gentranscriptie is een wonderlijk proces. Alleen al de binding op het DNA: dat gebeurt aan heel specifieke plekken als peperkorrels die precies hun weg weten te vinden naar precieze plekjes in een pan spaghetti (het DNA is in deze vergelijking de spaghetti). En na binding aan het DNA moet er nog van alles gebeuren om die gentranscriptie te beïnvloeden. Dankzij werk van onder andere Melly Oitzl en Ron de Kloet weten we dat de effecten van cortisol op genexpressie essentieel zijn, willen we optimaal herinneringen vormen van stressvolle gebeurtenissen. Samen met Benno Roozendaal van de Radboud Universiteit in Nijmegen probeert promovenda Lisa van Weert te ontrafelen hoe dit in zijn werk gaat in die hippocampus. Een voorzetting van het werk dat door Erno Vreugdenhil en recenter Nicole Datson opgezet is binnen de voormalige afdeling Medische Farmacologie. Ook veel van mijn andere onderzoek gaat over de manier waarop MR en GR aan het DNA binden, en over de moleculaire interacties die daarna plaatsvinden.

De manier waarop MR en GR werken in de celkern, is kenmerkend voor een vrij kleine groep van receptoren, de 'kernreceptoren'. Daartoe behoren bijvoorbeeld ook de receptoren voor de geslachtssteroïden. In totaal zijn er 48 soorten kernreceptoren in de mens. Onderzoekers van kernreceptoren hebben veel van elkaar te leren en te bepraten. Dat is de basis voor de Stichting Nucleaire Receptoren Benelux. Dat gezelschap organiseert jaarlijks de leukste wetenschappelijke bijeenkomst van de Lage Landen, in Gent, Antwerpen of Leuven (bij Karolien de Bosscher of Frank Claessens), in Utrecht - Eric Kalkhoven, Amsterdam - Carlie de Vries of natuurlijk gewoon 'bij ons' in Leiden.

Die gedeelde expertise is uitermate wenselijk, want er zijn nogal wat raadselen. Eén fundamentele vraag is hoe cortisol (net zoals die andere hormonen) verschillende cellen en organen dusdanig beïnvloedt dat al die veranderingen voor het organisme een zinnig geheel vormen. In 'lingo' geformuleerd: hoe blijven kop en teen allebei met de neuzen dezelfde kant op staan? De andere grote vraag is: hoe kan een kernreceptor op honderden tot duizenden plekken aan het DNA binden, zó dat alle veranderingen in genexpressie als geheel leiden tot een zinnige, gecoördineerde verandering van de activiteit van de cel?


9. Effecten
Een goed begin om antwoorden op deze fundamentele vragen te verkrijgen is om de twee receptorsoorten voor cortisol, de MR en GR, met elkaar te vergelijken. De mineralocorticoïde receptor is heel gevoelig voor cortisol. Zó gevoelig dat ook onder basale, niet-gestreste omstandigheden (ú op dit moment) die receptor toch sterk geactiveerd wordt door cortisol. Daarmee lijkt het logisch dat deze receptor bepaalt hoe de initiële reactie op stressoren verloopt - de MR heeft al veel invloed voordat er überhaupt sprake is van stress. Ron de Kloet, Melly Oitzl en Roel de Rijk hebben ook dat heel mooi laten zien, zowel in laboratoriumdieren als in mensen. Het lijkt zo te zijn dat hoge activiteit van de MR in de hersenen gekoppeld is aan mentale veerkracht, en daarmee beschermend werkt tegen stemmingsstoornissen. In het genoemde onderzoek naar genoombrede bindingsplekken van de MR aan het DNA in het hersengebied 'de hippocampus', definiëren we nu welke eiwitten daar allemaal bij betrokken kunnen zijn.

Mineralocorticoïde receptoren zijn in de hersenen te vinden op plekken die met controle van stress en emotie te maken hebben. Cortisolbindende MR's zijn ook elders te vinden, zoals in het afweersysteem, het hart- en vaatstelsel en in vetcellen. Interessant is dat uit allerhande laboratoriumproeven en ook klinische trials is gebleken dat het remmen van de activiteit van de MR in veel van deze organen heilzaam is. Een openstaande vraag is in welke mate overactiviteit van de MR bijdraagt aan het ontstaan van ziekte bij chronisch verhoogd cortisol als gevolg van stress - of de ziekte van Cushing.

De andere receptor, de glucocorticoïdreceptor, is wat ongevoeliger voor hormoon. En dat maakt hem minstens zo belangrijk! De GR raakt gaandeweg bezet naarmate cortisolniveaus in het bloed stijgen - in de loop van de nacht, of natuurlijk in de loop van een stressreactie. De effecten van de GR zijn daarmee deels anticipatoir - voorbereidend op de nieuwe dag, en deels ook reactief - op stress. De GR zit ook op meer plekken in het lichaam dan de MR: van kop tot teen. Een kleine greep uit de veelheid aan effecten van cortisol waar de GR verantwoordelijk voor is:
•de negatieve terugkoppeling van cortisol op zijn eigen afgifte;
•het beschikbaar maken van energie (suiker en vet) door de lever;
•het vastleggen van herinneringen van stressvolle gebeurtenissen; en
•de sterke ontstekingsremmende effecten van het hormoon.

Het is belangrijk om voor ogen te houden dat de twee types receptoren elkaar beïnvloeden. Een voorbeeld is het gegeven dat het selectief activeren van de GR zal leiden tot negatieve terugkoppeling: verminderde afgifte van het lichaamseigen cortisol. Daarmee zal niet er alleen meer activiteit van de GR zijn, maar ook minder activiteit van de MR. En die MR, in het brein, stimuleert mentale veerkracht… Dat biedt nieuwe aanknopingspunten voor het tegengaan van met name psychische bijwerkingen die optreden bij behandelingen van patiënten met GR-activerende geneesmiddelen.

Een in mijn ogen prachtig voorbeeld daarvan is het volgende. Kinderen met leukemie krijgen als deel van hun levensreddende therapie anderhalf jaar lang iedere drie weken een hoge dosering van de synthetische cortisolvariant dexamethason toegediend. Dat geeft bij een flink aantal van hen heel nare psychische bijwerkingen: grote stemmingswisselingen die soms nauwelijks te verdragen zijn. Dexamethason bindt alleen maar aan de GR, en onderdrukt daar de lichaamseigen cortisolafgifte mee. De MR was juist afhankelijk van dat lichaamseigen cortisol, en blijft nu dus leeg 'achter'. Waar komen de bijwerkingen nu vandaan: heel veel GR activering, of juist te weinig MR? Het toedienen van een beetje cortisol samen met de dexamethason kan die MR's weer opvullen. Erica van den Akker van het Erasmus MC keek bij vijftig jonge patiënten of dit idee werkt, en ja zeker: bij die patiënten die veel last hadden van hun dexamethasonbehandeling bleken stemmingsverstoringen en ook slaapproblematiek substantieel te verminderen. Een mooi voorbeeld van hoe dertig jaren werk in knaagdieren tot een klinisch relevante vinding kan leiden. Deze zelfde aanpak zou ook bij tal van volwassenen die last hebben van psychiatrische bijwerkingen van synthetische corticosteroïden heel nuttig kunnen zijn. Overigens viel dit kwartje bij mij naar aanleiding van een gesprek met een ouder van een patiëntje met leukemie.


10. Geneesmiddelen
Het vorige voorbeeld niet te na gesproken: die glucocorticoïdreceptor is de meest uitgesproken stressgevoelige receptor omdat met name de GR het 'merkt' als cortisol in stressniveaus aanwezig is. Daarom concentreert het onderzoek naar stressgerelateerde ziekte zich op de GR als 'boosdoener', bijvoorbeeld bij ziektes als depressie. Het remmen van de activiteit van die GR zou dan een logisch therapeutisch doel zijn.

Toch krijgen miljoenen Nederlanders juist synthetische vormen van cortisol die met name de GR stimuleren. Deze synthetische glucocorticoïden, zoals prednison en dexamethason, zijn namelijk heel krachtige ontstekingsremmers. Ze worden gegeven bij onder andere astma, reuma, darmontstekingen, bij het voorkómen van afstoting bij transplantaties en zoals gezegd bij kankers van het immuunsysteem (leukemie). Een flink deel van de patiënten die de pech hebben om langdurig met hoge doseringen te moeten worden behandeld, ervaren veel bijwerkingen die behoorlijk overeenkomen met de klachten bij de ziekte van Cushing (het teveel aan cortisol). Die bijwerkingen omvatten onder andere vetophoping in de romp en het gezicht, botontkalking, het ontwikkelen van diabetes, hoge bloeddruk, en ook weer psychiatrische klachten als depressie en psychose - analoog aan de rij die ik al eerder opsomde. En een groot deel van die effecten lijkt toch te komen door een teveel aan GR-activatie.

Een aantal van die bijwerkingen van prednison lijken overigens opvallend veel op een fenomeen dat niet direct met stress in verband gebracht wordt, namelijk het 'metabool syndroom'. Dat syndroom staat voor de vele mensen over de hele wereld die kampen met overgewicht, én daarmee samenhangende hoge bloeddruk, ongevoeligheid voor het hormoon insuline, en vetrijk bloed, met risico op suikerziekte, nierziekte en harten vaatziekte. En inderdaad lijkt cortisol een rol te spelen bij deze vorm van ongezond zijn. Er zijn veel aanwijzingen dat het verminderen van de cortisolsignalering (door het remmen van de activiteit van de GR) inderdaad dikke proefdieren (en ook wel mensen) gezonder kan maken.


11. Nieuwe geneesmiddelen
Hoe mooi zou het zijn wanneer we stoffen zouden hebben die aan de GR zouden binden, en die wél de ontstekingsremmende werking zouden hebben, maar bijvoorbeeld geen spierafbraak en vetophoping gaven? Dus deels 'blokker', deels 'activator' van de receptor. De effecten op kop scheiden van de effecten op teen. Kan zoiets? Wellicht, maar het is niet gemakkelijk - de farmaceutische industrie probeert het al jaren. De gedachte lijkt in ieder geval ergens toe te leiden: Om te begrijpen hoe zo'n receptor maar een deel van zijn effecten kan uitoefenen, is nog iets meer moleculaire kennis nodig. Als we zeggen dat een receptor 'het signaal van een hormoon doorgeeft' dan houdt dat in dat het receptor van vorm verandert en op die manier een ander eiwit in de cel aantrekt of afstoot. De receptor gaat van inactieve naar actieve vorm. Een belangrijk gegeven is dat de receptoren kunnen 'praten' met tientallen verschillende eiwitten (of: partners) nadat cortisol aan de receptor gebonden heeft. En die partners zijn verantwoordelijk voor de uiteindelijke effecten van het activeren van de receptor. Ik kan de decaan een hand geven, of een nieuwe student, of een oud-collega aanstoten. Heeft ook allemaal net een ander effect.

Sommige stoffen zijn in staat aan de receptor te binden, en die receptor daarna in een alternatieve vorm te brengen. In die vorm kan de receptor sommige partners nog wel, en andere partners niet meer aantrekken. De ideale ontstekingsremmer (prednison 3.0) zou dan alle interacties die nodig zijn om ontstekingen te onderdrukken wél induceren, maar geen enkele interactie aangaan met eiwitten die noodzakelijk zijn voor vetophoping of botafbraak. Dit principe heeft een aantal Engelse namen: biased signaling, selective receptor modulation, of dissociated signaling. Selectieve receptormodulatie is wellicht een goede Nederlandse term.

We hebben het idee dat zulke selectieve receptormodulatie ook bij aandoeningen anders dan ontstekingsziektes, beter zou kunnen werken dan volledige activering of remming. De grote vraag voor ons cortisologen hierbij is: welke partners van de MR en de GR zijn verantwoordelijk voor welk effect? Wie moet de receptor een hand geven of aanstoten om bepaalde zaken voor elkaar te krijgen? - zoals het opslaan van een herinnering in de hippocampus, of het vrijzetten van vet uit de lever. Dat is moeilijk te ontdekken, en als we het weten blijkt vaak dat zo'n partnereiwit bij meerdere processen betrokken is. We weten eigenlijk niet goed in welke organen welke partner zit, en voor welke effecten die partners verantwoordelijk zijn. Maar we zijn wel op weg om dat soort vragen te beantwoorden.

Toen ik in 1997 en 1998 in San Francisco werkte als postdoc bij David Pearce en Mary Dallman las ik voor het eerst over één klasse van dit soort partners van de MR en GR. Een 'Aha Erblebnis'. Sindsdien heeft het onderwerp van deze 'kernreceptor coregulatoreiwitten' mij niet meer losgelaten. Vanaf 2000 konden we laten zien dat hersengebieden verschillen in hun 'repertoir' van deze 'coregulatoren'. In muizen die één van de coregulatoren misten, bleken sommige effecten van glucocorticoïden verdwenen, terwijl anderen effecten er nog gewoon waren. Ioannis Zalachoras verfijnde recent dit onderzoek en maakte op die manier de amygdala (de genoemde 'emotiekern') in muizen minder gevoelig voor stress.

Die 'coregulator'-partners van de GR en MR hebben alles met nieuwe geneesmiddelen te maken. Rond 2009 kwam ik in contact met het Amerikaanse bedrijf Corcept Therapeutics. Dat bedrijf werkte al jaren aan stoffen die de werking van cortisol kunnen blokkeren. Klassieke remmers dus - aanvankelijk met name in de hoop om patiënten met de ernstige ziekte psychotische depressie beter te kunnen behandelen. Met hulp van een tweede bedrijf, Pamgene uit Den Bosch, ontdekten we dat sommige van de nieuw ontworpen stoffen Selectieve Modulatoren waren. Sindsdien werken we veel met deze stoffen: voor een aantal Selectieve Modulatoren onderzoeken we of ze van nut kunnen zijn bij stressgerelateerde aandoeningen. Dat onderzoek heeft al veel moois opgeleverd. We kunnen bijvoorbeeld met enige selectiviteit de angststimulerende werking van cortisol in de amygdala blokkeren, zonder daarbij de hypofyse bijnieras te ontremmen. Met een pil kunnen we daarmee vergelijkbare effecten krijgen als met veel ingewikkeldere experimentele manipulaties - goed nieuws voor eventuele toepasbaarheid.

Een voorlopig hoogtepunt van ons werk aan Selectieve Modulatoren is met dank aan nog een partij, namelijk mijn directe collega professor Patrick Rensen en zijn geolied onderzoek aan vetstofwisseling. Postdoc José van den Heuvel ontdekte dat een van de Selectieve Modulatoren leidt tot het voorkómen en zelfs genezen van leververvetting bij muizen die een vetrijk dieet eten. We denken dat de stof - net als cortisol - ertoe leidt dat de lever meer vet afgeeft (brandstof in de klep), maar dat de stof - in tegenstelling tot cortisol - niet in staat is om de lever ook nieuwe vetten te laten opnemen of aanmaken. Als we de lever van die dikke muizen beschouwen als een reservoir, of badkuip vol vet, dan trekken we door toedienen van de stof als het ware de stop uit het bad en doen de kraan dicht, terwijl cortisol weliswaar ook de stop eruit trekt, maar tegelijkertijd de kraan flink opendraait.

Mogelijk wordt de stof nog volgend jaar in mensen getest, door Corcept. Werkzaamheid van de stof zou een doorbraak betekenen in de behandeling van leververvetting, maar er is als bij veel geneesmiddelenonderzoek een gerede kans dat er ergens een kink in de kabel komt, en het simpelweg niet werkt bij patiënten. Gelukkig is er naast de hoop op een geneesmiddel voor ons als wetenschappers een bonus: omdat we een goed idee hebben hoe de Selectieve Modulator de interacties tussen GR en de coregulatoren verandert, kunnen we nu ook gaan begrijpen hoe de GR de energiehuishouding in de lever regelt. We kunnen het antwoord op een van de grote vragen dichterbij brengen: hoe coördineert zo'n hormoon de werking van cellen. We hebben vergelijkbare plannen voor het begrijpen van de effecten van GR in de hersenen op geheugenvorming. De nieuwe stoffen zijn dus zowel mogelijk nieuwe geneesmiddelen, als heel nuttige gereedschappen voor het onderzoek.

Het onderzoek de moleculaire neuro-endocrinologie van corticosteroïden belooft dus het een en ander. De tijd is er ook rijp voor. We kunnen het mechanistisch begrip van MR en GR inzetten op heel wat terreinen. De zoektocht naar kwetsbaarheid voor én weerbaarheid tegen stressgerelateerde ziekte kan gerichter plaatsvinden als we beter begrijpen welke eiwitten überhaupt betrokken zouden kunnen zijn. Bron voor samenwerking met onder andere de Psychiatrie, in de personen van professor Nic van de Wee, Martijn van Noorden en Eric Giltay.

Voor het begrijpen van de werking van cortisol in de hersenen maakten we een prachtige slag, door gebruik te maken van een onvolprezen database (de Allen Brain Atlas) waarin voor 20.000 genen te vinden is in welke hersengebieden ze precies actief zijn. We kunnen nu grootschalig voorspellen welke van de tientallen mogelijke 'partners' in welk hersengebied met MR en GR kunnen 'praten'. Eerst in muis, nu in mens… Een mooie samenwerking met de afdeling Radiologie (Boudewijn Lelieveldt en Ahmed Mahfouz) en de TU Delft (Marcel Reinders).

Een prangende vraag hierbij is hoe langdurige blootstelling aan heel hoog cortisol kan leiden tot schijnbaar blijvende schade in de hersenen. Alberto Pereira, Nic van der Wee en hun promovendi Cornelie Andela en Steven van der Werff lieten zien dat 10 jaar na normalisatie van te hoog cortisol, er nog steeds veranderingen in structuur en activiteit van de hersenen kunnen zijn. Het antwoord op de vraag hoe dat kan levert mogelijk ook op termijn een therapie op. Die - denk ik - dan weer alles te maken gaat hebben met regulatie van de activiteit van het DNA door MR en/of GR.

Het is heel inspirerend om met verwante zielen de heel basale aspecten van de receptorwerking te bediscussiëren. Het is ook heel belangrijk. Zonder fundament geen inzicht. Vertaling naar de kliniek is binnen een Universitair Medisch Centrum essentieel. Daarbij moeten we niet vergeten dat vertaling van iets naar iets gaat. Ik ben tevreden dat binnen het LUMC het inzicht bestaat dat vertaling alleen kan als er twee talen goed beheerst worden - klinisch en basaal. En dat de sprekers van die talen dan bijeen gebracht worden. Binnen het Centrum Endocriene Tumoren bij de interne geneeskunde is dat nu prachtig geregeld, met basale cortisologen en de dokters die bijnierpatiënten behandelen onder één dak. Een mooie toekomst in het verschiet, die bestaat uit bepalen hoe we cortisol zelf optimaal kunnen inzetten bij de behandeling van patiënten, en uit het ontdekken van nieuwe, op MR- en GR-werking gebaseerde interventies bij stress- en cortisolgerelateerde ziektes.


12. Endocrinologie en farmacologie
Met het receptoronderzoek valt de Endocrinologie (hormoonkunde) feitelijk samen met de Farmacologie (de geneesmiddelenkunde). Immers: het maakt niet zo heel veel verschil of een receptor nu door een lichaamseigen hormoon wordt geactiveerd, of door een toegediende stof. Sterker: hormonen als insuline, adrenaline en cortisol worden direct als geneesmiddel gebruikt. Maar ook als er synthetische varianten van de hormonen worden toegediend: de receptoren zijn dezelfde, en daarmee zijn de werkingsmechanismen ook eender (maar zoals hierboven geschetst niet per se identiek!).

Die overeenkomst blijkt ook uit de historie. De eerste Leidse hoogleraar Farmacologie was Samuel de Jongh, uit de school van Ernst Laqueur, hoogleraar Farmacologie aan de Universiteit van Amsterdam. Beiden waren vooral hormoononderzoekers. Laqueur isoleerde als eerste het testosteron. Hij voorzag (via innige contacten met het bedrijf Organon) ook Tadeusz Reichstein van bijnierextracten voor onderzoek. Deze kreeg in 1950 de Nobelprijs voor het zuiveren van corticosteroïden. Farmacoloog Laqueur was ook de eerste voorzitter van de onvolprezen Nederlandse Vereniging voor Endocrinologie, waarvan hier ook een aantal gewaardeerde medebestuursleden aanwezig is.

De Jongh's Leidse farmacologie was evenzeer hormoongedreven, met nadruk op de geslachtshormonen. Met de periode Ron de Kloet is dat verband tussen hormonen en farmacologie uiteraard doorgegaan, onder de vlag van de Medische Farmacologie. Anno nu blijven de inzichten die we verkrijgen uit het bestuderen van hormonen onverkort relevant voor de geneesmiddelenontwikkeling. Dat verband tussen endocrinologie en farmacologie betekent ook dat hormoondeskundigen met veel plezier basisonderwijs in de farmacologie kunnen geven. En dat brengt me bij het onderwijs.


13. Onderwijs
Het verhaal over cortisol en aanpassing gaat van kop tot teen, van molecuul tot gedrag, en van concept tot geneesmiddel. Dat is een prachtige basis voor geïntegreerde kennisoverdracht. U weet wellicht dat ik dan ook graag onderwijs 'doe'. Het is natuurlijk een uitdaging om dat zo goed mogelijk te doen.

Bijvoorbeeld: Ik hoop van harte dat ieder van u iets van deze oratie gaat onthouden. Maar wat onthoudt u? De kans is heel groot dat voor de niet-wetenschappers in de zaal de take home message zal zijn dat bij deze gelegenheid een boel heren en een kleiner aantal dames in lange gewaden de flanken van het auditorium bezetten, dat ik op een soort preekstoel stond, dat er mooi muziek gemaakt werd (dank!), … En ik hoop natuurlijk dat zowel de niet-wetenschappers als de wel-wetenschappers het een en ander over de cortisologie onthouden.

Hoe groot is de kans dat iedereen wat meer over cortisol gaat nadenken als we hierna nog drie oraties over cortisol hebben - liefst aansluitend? Wat zou er dan precies beklijven? Wellicht de boodschap: dit is kennelijk een belangrijk geacht onderwerp. Maar zou de boodschap van de vierde lezing over cortisol nog even goed blijven hangen als die van het eerste verhaal? Ik ben bang dat ook mijn selectieve receptormodulatie dan minder goed uit de verf zou komen. We moeten goed blijven nadenken en onderzoeken over welke onderwijsvormen we wanneer nodig hebben. Een interessante vraag is ook hoe we zinvol zouden kunnen toetsen wat eenieder aan het eind van de dag geleerd heeft dat hem of haar ten nutte kan zijn. In de hier gekozen vorm blijft het bij 45 minuten 'zenden'. Er is direct aansluitend een nabespreking georganiseerd om te elaboreren naar aanleiding van die dingen die u geraakt hebben. Of met elkaar de nou en-vraag te bespreken.

Of om te praten over de vraag: hoe zorg je nu dat de verwerving van kennis en kunde die nodig is om een goede dokter en/ of een goede onderzoeker te worden zo goed mogelijk verloopt voor alle types studenten die - bijvoorbeeld op het LUMC - rondlopen? En om dan te bespreken hoe zij - eigenlijk qualitate qua - ook een goede docent kunnen worden.

Er wordt in het LUMC veelal fantastisch lesgegeven door gedreven docenten. Ook denken docenten en onderwijskundigen voortdurend na over hoe nu het beste les te geven. Op een manier die nog tijd laat voor de andere 'kerntaken'; zorg en onderzoek. Op een manier die maakt dat de studenten genoeg feiten kennen, én die feiten ook kunnen toepassen in onderzoek of zorg.

Een heel aantal van die inzichten in optimaal onderwijs zijn trouwens niet nieuw. Het idee van een flipped classroom (een gekeerde klas?) houdt in dat de student studeert voorafgaande aan het contact met de docent. Als het dan ook nog op een blended manier gebeurt (digitaal met fysiek gecombineerd), dan zouden de studenten voorafgaand aan het contactonderwijs ook nog eens allerlei relatief eenvoudige vragen voor of met elkaar beantwoord kunnen hebben. Wanneer dan het contact met de docent er is, kan er interactie plaatsvinden, een leergesprek, waarbij veel dieper op de stof kan worden ingegaan.

Laat die gekeerde klas nu de vorm zijn die Menno Kruk al begin jaren '90 invoerde voor de cursus Hormonen en Hersenen bij Biomedische Wetenschappen. Gebaseerd op inzichten die hij weer van de generatie voor hem leerde… Daarbij is het essentieel dat er ook heel goed nagedacht is over de vorm en inhoud van de toetsing. De hoeveelheid 'beste blok'-nominaties en -toekenningen van dit vak zijn indrukwekkend, en dat komt denk ik niet alleen omdat er met hart en ziel gedoceerd wordt door een mooie waaier aan docenten, maar ook door onderwijsvernieuwing die hier al twintig jaar geleden een feit was.

Er zijn nog heel veel andere voorbeelden van goed gelukt onderwijs binnen onze curricula, niet in het minst bij het herziene curriculum geneeskunde. Betere manieren van toetsing, betere werkvormen naast de oude werkvormen, integratie van kennis en vaardigheid, er is heel veel aanwezig in het LUMC.

Maar: het platte feit dat doceren meer is dan zo goed mogelijk colleges geven en werkgroepen begeleiden is nog niet overal bekend, of we veroorloven ons als docenten niet naar dat feit te handelen. Onderwijs is ook onverzadigbaar - er zijn simpelweg operationele grenzen aan de tijd die we eraan kunnen besteden. Reden temeer om na te denken over vormen die de studenten beter engageren en een betere opbrengst hebben. Opbrengst is dan niet bedoeld als in slagingspercentages, maar in het verwe(r)ven van kennis en kunde. Het rendement op papier volgt dan vanzelf - iets dat bij het blok Psychisch Functioneren binnen het nieuwe geneeskunde curriculum 'oorverdovend' duidelijk werd. Een oproep aan de docenten: gun jezelf de lol van kritisch, opbouwend en creatief naar je onderwijs te kijken. Er is veel expertise bij het directoraat onderwijs, en bij alle vakdocenten. Er wordt hard gewerkt aan het nog meer smeden van een 'gemeenschap', of een kennisnetwerk, waarbij al die docenten hun vakinhoudelijke kennis, generieke professionele en academische kennis en kunde, én onderwijskundige kennis met veel plezier en nieuwsgierigheid kunnen delen.

Uiteindelijk willen we dat de studenten over de stof praten en nadenken op een manier waarop iedere enthousiaste professional over zijn of haar werk praat. Helaas hebben docenten soms het gevoel dat ze de beroemde intrinsieke motivatie er bij de studenten in moeten 'rammen'. Toch: aan de studenten zal het niet liggen, maar de menselijke zwaktes van de docent zijn ook de zwaktes van de student. En daar kunnen we rekening mee houden: zowel door eisen te stellen als door de student te inhoudelijk, met hart en ziel, te motiveren.

Ik vind het een grote eer om zowel in de Biomedische Wetenschappen als in de Geneeskunde op allerhande niveaus betrokken te zijn bij uitvoering en faciliteren van het onderwijs. Dat gaat van werkgroepen Farmacologie via gesprekken over hypothalame pulsgeneratoren in de Master BW, tot het Opleidingsdirecteurschap van de Bachelor Geneeskunde. Ik gun iedereen zo'n soort mix! Wat betreft de spagaat tussen onderwijs en andere taken: goed onderwijs kunnen geven mag geen 'kus des doods' worden voor een onderzoeksloopbaan - en dat gevaar kan binnen het LUMC, in ieder geval in mijn ervaring, worden bezworen.

Mogelijk op het randje van de vakidiotie: zowel de goede docent als de goede coördinator van mededocenten heeft een beetje een cortisolreceptorfunctie: aanpassing faciliteren, met meerdere partners kunnende interacteren, soms generiek, soms selectief modulerend. En als het goed is functioneert het geheel dan beter.

Dank
Ten slotte een woord van dank. Ik wil u, Meneer de Rector Magnificus, leden van het College van Bestuur van de Universiteit Leiden en voorzitter en leden van de Raad van Bestuur van het Leids Universitair Medisch Centrum bedanken voor het in mij gestelde vertrouwen door mij als hoogleraar aan deze universiteit te benoemen.

Hooggeleerde de Kloet, beste Ron,
Het begon ooit, vagelijk, op het Rudolf Magnus Instituut in Utrecht. Na een telefoontje en ouderwetse briefwisseling tussen Tienhoven en Cambridge ging ik bij je promoveren. Tot de dag van vandaag mentor je over me - mede met dank aan de KNAW, die mij als onderzoeksleider toevoegde aan jouw academiehoogleraarschap. Ik ben uiterst trots dat ik in Leiden mag doorwerken aan jouw levenswerk als cortisoloog. De aanstelling is geïntegreerd met andere, klinisch en basale endocrinologen, en dat is denk ik een uitstekende vorm die in ieder geval mij goed past.

Hooggeleerde Rabelink, beste Ton,
Als afdelingshoofd heb je mij sinds mijn 'intreden' op het LUMC in 2012 eigenlijk maar met een paar zinnen op pad gestuurd, en je vertrouwen gegeven. Je schept een klimaat waarin ik me vol overgave kan wijden aan twee kerntaken: onderzoek en onderwijs. Het expliciete belang dat je aan beide taken hecht zou vanzelfsprekend moeten zijn, maar is dat niet overal. Veel dank daarvoor.

Hooggeleerde Pereira en hooggeleerde Rensen, beste Alberto en Patrick,
In december 2011 was het mij vreemd te moede. Ik weet nog goed hoe ik bij jullie kwam praten over mijn idee om mijn onderzoek voort te zetten bij de afdeling Endocrinologie. Ik had me geen onmiddellijker en warmer enthousiasme kunnen wensen.
Alberto, ik mag nu je basaal-wetenschappelijke evenknie zijn binnen het Centrum Endocriene Tumoren, en ik verheug mij zeer op de verdere samenwerking.
Patrick, ik ken denk ik niemand die zijn lab zo goed georganiseerd heeft, en zo'n goede sfeer tussen de medewerkers weet te scheppen. Ik heb heel grote waardering voor de vanzelfsprekendheid waarmee je mijn integratie binnen het basale onderzoek bij de Endo mogelijk maakte. Veel dank daarvoor!

Dank aan mijn collega's bij de voormalige afdeling Medische Farmacologie, Endocrinologie en Interne bij het LUMC. Aan stafleden, postdocs, promovendi, analisten (!), secretariële ondersteuners en ook stage-studenten. Een speciaal woord van dank aan Marcel Schaaf, mijn mentorkind uit Utrecht 1986, collega-promovendus, en nu mede-cortisoloog bij de biologie - voor alle voortgaande discussie, zoals in gemeenschappelijke werkbesprekingen.

Binnen het onderwijs is de collegialiteit vaak nóg vanzelfsprekender dan binnen het onderzoek. Collega's docenten, alle collega's van het directoraat Onderwijs en Opleidingen: alle inzet voor onderwijs is een dubbele zegen, want zowel het onderwijs als het onderzoek wordt er beter van! Opleidingscoördinatoren zijn goud waard. Bij Geneeskunde en Biomedische Wetenschappen AJ de Beaufort, Arko Gorter en zeker mijn eigen duaalmanagement-partner Ellis Nieveen. En zonder blokondersteuners en roosteraars zou het allemaal niet lukken!

Er is hier maar een kleine geleding van de studenten aanwezig. Besten: onderwijs brengt veel moois aan 'jullie en wij'. Aan het LUMC zijn de studenten heel goed georganiseerd, en jullie denken buitengewoon goed en mondig mee over de voortdurende verbetering van onderwijs. Ik verheug me op meer onderwijs, en de voortzetting van de samenwerking.

Het brede netwerk - ik heb al een en ander genoemd - aan personen, netwerken, verenigingen. Vakbroeders en -zusters bij de Nederlandse Vereniging voor Endocrinologie en het Nuclear Receptor Research Network. De Stichting Pienter Meten, de Nederlandse Vereniging voor Addison en Cushing Patiënten: het patiëntenperspectief is voor mij als basaal wetenschapper lange tijd helemaal niet zo vanzelfsprekend geweest. Dankzij jullie begrijp ik beter hoe cortisol werkt, en kan ik gerichter meedenken en -doen met het vinden van oplossingen voor jullie medische problematiek.

Hoewel ik met vrienden ook wel graag over wetenschappelijkheden praat, is er meer, dus fijn dat jullie er zijn. Krabbe! - ik vind het bijzonder dat er hier nog drie Bergenaren zijn. Muziekers - samenspelend is er geen ontkomen aan: je weet of je elkaar begrijpt, of niet. Wat is het dan mooi om elkaar met regelmaat goed te begrijpen. Dank voor alle moois.

Schoonfamilie: jullie vormen een diverse bos, die soms tot herijking noopt, en eigenlijk altijd tot verrijking leidt. Mooi en bijzonder om jullie ook hier te hebben.

Familie:
Met de tijd worden sommige verbanden diffuser, maar ik heb van moeders en wijlen mijn vaders kant niet alleen veel plezierige genen meegekregen, maar van jullie ook veel gevoel voor goede en mooie zaken van het leven.
Hans - gefeliciteerd met je verjaardag.

Liefste Broer en Moeder: ik ben trots op jullie en vind jullie lief.

Liefste Coba en Michiel Andries: ik ben trots op jullie en ik vind jullie heel lief!

Liefste Aleid: dankjewel voor het redigeren van deze oratie. En voor alle andere steun, inspiratie, ontspanning, 'complimentjes en helpjes', voor groot en klein geluk.

Ik heb gezegd.

Bron: LUMC




Stresshormonen afstemmen op de behoefte.
Uitpluizen hoe ons stresshormoonsysteem werkt om de patiënt van dienst te zijn: dat is de missie van prof. Onno Meijer, hoogleraar Interne Geneeskunde aan het Leids Universitair Medisch Centrum. Hij onderzoekt de pieken en dalen van het hormoon cortisol om deze schommelingen te kunnen nabootsen bij patiënten. Ook probeert hij medicijnen gebaseerd op cortisol – zoals prednison – minder bijwerkingen te geven. Op maandag 12 september hield Meijer zijn oratie.

Prof. Onno MeijerCortisol is een onmisbaar hormoon. “Patiënten bij wie de bijnieren geen cortisol aanmaken, slikken daarom cortisol als pil”, vertelt prof. Onno Meijer. Dat klinkt eenvoudiger dan het is. “Bij gezonde mensen piekt cortisol meerdere keren per dag, met de eerste piek rond vier uur ’s nachts. We willen dat patroon bij patiënten zo goed mogelijk nabootsen, want een afgevlakt piekenpatroon kan leiden tot onder meer overgewicht en psychische problemen.”


Behoefte voorspellen
Bij stress of lichamelijke inspanning schroeft het lichaam de productie van cortisol op. “Ook dat willen we bij patiënten nabootsen”, zegt Meijer. “Maar hoeveel cortisol iemand nodig heeft verschilt erg van persoon tot persoon. Sommige patiënten moeten bijvoorbeeld bijslikken als ze gaan sporten en anderen niet.” Kun je dan niet gewoon iedereen laten bijslikken? “Nee, want te veel cortisol is slecht voor je. Daarom willen we kunnen voorspellen hoeveel iemand nodig heeft.” Voor dit onderzoek krijgt Meijer ondersteuning van de Bontius Stichting.


Minder bijwerkingen
Heel veel andere patiënten slikken cortisol-achtige medicijnen. “Cortisol remt het afweersysteem”, legt Meijer uit. “Patiënten met ontstekingsziekten als reuma of astma gebruiken daarom wel eens prednison of dexamethason; synthetische vormen van cortisol.” Helaas zijn er geregeld aanzienlijke bijwerkingen. “Wij willen medicijnen ontwikkelen die wel de goede effecten maar niet de bijwerkingen geven”, aldus Meijer. De truc is om de medicijnen op moleculair niveau net iets anders te laten binden aan bepaalde eiwitten (receptoren) in de cellen.


Onderwijs
Meijer houdt zich ook actief bezig met onderwijs, als onderwijsdirecteur van de bachelor Geneeskunde en als docent bij Geneeskunde en Biomedische wetenschappen. “Onderwijs moet geen sluitpost zijn”, merkt hij op. “Ik gun alle specialisten en superspecialisten de kans om er genoeg tijd voor vrij te maken. Want onderwijs draait niet alleen om een goed verhaal houden, maar ook om vragen als: hoe prikkel je studenten om zich verder te verdiepen? Hoe toets je of de boodschap goed is overgekomen?” Dat toetsen kan beter, meent Meijer. “Er zijn mooie ontwikkelingen. Hopelijk kunnen we in de nabije toekomst bijvoorbeeld bij tentamens achter de computer een hartruisje laten horen dat de studenten moeten beoordelen.”


Bron: LUMC Persberichten



.
Gebruikersavatar
laura
Berichten: 3600
Lid geworden op: 11 sep 2013, 22:42
Contacteer:

Hoed u voor de hormoonmaffia – Ad Hermus

Bericht door laura »

Hoed u voor de hormoonmaffia – Ad Hermus

Weinig geneesmiddelen zijn zo succesvol als hydrocortison. We realiseren het ons niet altijd meer, maar bijnierschorsinsufficiëntie was tot eind veertiger jaren van de vorige eeuw niet te behandelen. Toen werden de bijnierschorshormonen ontdekt. De tot dan toe dodelijke ziekte bijnierschorsinsufficiëntie kon nu met succes behandeld worden. Maar wanneer hydrocortison op verkeerde gronden wordt voorgeschreven kan dit middel ook gevaarlijk, zelfs dodelijk zijn.

Stichting BijnierNET

Deze week zag ik voor het eerst op mijn spreekuur mevr. J., een heel kwetsbare vrouw van 40 jaar. Ze had al meer dan 15 jaar ernstige moeheidsklachten en was ten einde raad. Ze was uitgeput en lag vrijwel de gehele dag op bed. Daarnaast had ze last van paniekaanvallen. Voor deze klachten was ze enkele jaren geleden in verschillende Nederlandse ziekenhuizen uitgebreid onderzocht, maar daarbij waren geen lichamelijke gebreken aan het licht gekomen. De diagnose bijnierschorsinsufficiëntie was op correcte wijze uitgesloten.
Ad Hermus was hoogleraar Interne Geneeskunde,
voorzitter van het Radboudumc Expertisecentrum voor Bijnierziekten
en voorzitter van de Stichting BijnierNET.
Overtuigd dat er toch iets met haar bijnieren aan de hand was, had ze zich daarna gewend tot een alternatieve arts in België. Die had ruim de tijd voor haar genomen, zeer uitgebreid bloed-, urine- en speekselonderzoek laten doen en daarna de diagnose “algehele hormoonuitval” gesteld. Patiënte liet me een dik pak met laboratoriumuitslagen zien. Van een flink deel van de aangevraagde laboratoriumbepalingen had ik nog nooit gehoord. Er was geen enkele uitslag bij die de diagnose hormoontekort rechtvaardigde. De diagnose onvoldoende werking van de bijnier was gebaseerd op bepalingen in speeksel en urine welke hiervoor niet geschikt zijn. Mevr. J. was in het afgelopen jaar “behandeld” met een 10-tal hormoonpreparaten, waaronder hydrocortison, aangevuld met een dieet en voedingssupplementen. Nu, na een jaar, moest ze concluderen dat het allemaal niets geholpen had. Het had haar wel meer dan 10.000 euro gekost……

Enkele dagen later bleek uit het bloedonderzoek dat ik aangevraagd had, dat mevr. J. na 24 uur staken van de hydrocortison een nuchter cortisol van 0 had. Door het door de alternatieve arts voorgeschreven hydrocortison waren in het afgelopen jaar haar eigen bijnieren lui geworden. Er was een zogenaamde steroïd-geïnduceerde bijnierschorsinsufficiëntie ontstaan. Haar Belgische arts had haar nooit verteld dat het noodzakelijk was onder stressomstandigheden de dosering hydrocortison te verhogen. Haar huisarts was hiervan ook niet op de hoogte gebracht. Gelukkig had ze in het afgelopen jaar geen Addisoncrisis gehad, anders had het nog verkeerd kunnen aflopen. Naast al haar andere problemen heeft mevr. J. er dus nu ook nog bijnierschorsinsufficiëntie bij. We zullen proberen de hydrocortison weer af te bouwen. Daarnaast heeft zij dringend andere hulp nodig.

Mevr. J. is helaas geen uitzondering. In de afgelopen jaren hebben wij in het Radboudumc enkele 10-tallen slachtoffers (waaronder kinderen) van deze alternatieve artsen gezien. Het zijn altijd kwetsbare mensen met veel klachten (zoals ernstige moeheid en psychische klachten), bij wie in Nederlandse ziekenhuizen d.m.v. adequaat onderzoek de diagnose hormoontekort uitgesloten was. Via internetsites of facebookpagina’s waren deze mensen daarna terechtgekomen bij alternatieve artsen in België, die zich gespecialiseerd hebben in het behandelen van vermeende ziekten met hormoonpreparaten. Het zijn handige lui: ze hebben mooie websites, waarop geschermd wordt met mooie termen als bijnieruitputting en anti-aging therapie.

Mag dat allemaal?
Van onze collega’s van de Belgische Vereniging voor Endocrinologie vernamen wij dat deze “hulpverleners” juridisch heel moeilijk aan te pakken zijn. De Nederlandse Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) is niet bevoegd op te treden tegen Belgische artsen. België kent geen instantie zoals de IGZ. BijnierNET gaat toch op zoek naar mogelijkheden deze onverkwikkelijke situatie aan de kaak te stellen. Of moeten er eerst doden vallen?
laura

Kijk voor meer informatie ook eens op Schildkliertje.

Raadpleeg altijd een arts als je twijfelt over je gezondheid.
Het Schildklierforum kan niet worden beschouwd als vervanging van een consult of een behandeling.
Gebruikersavatar
laura
Berichten: 3600
Lid geworden op: 11 sep 2013, 22:42
Contacteer:

Dreigende bijniercrisis? Denk aan de schildklier!

Bericht door laura »

Dreigende bijniercrisis? Denk aan de schildklier! – Pierre Zelissen
Dr. Pierre M.J. Zelissen, internist-endocrinoloog, UMC Utrecht

Mevrouw H. is een vrouw van midden dertig die nu ongeveer tien jaar de ziekte van Addison op auto-immuunbasis heeft. Doorgaans gaat het prima met haar. Ze heeft een fulltime job en daarnaast zorgt ze samen met haar man voor hun drie kinderen. Enkele jaren geleden heeft ze een bijniercrisis doorgemaakt die was veroorzaakt door een infectie van het maagdarmkanaal. Ze is goed op de hoogte van de noodzakelijke verhoging van haar hydrocortison in situaties van ziekte, ernstige psychische stress, etc. Ze komt tweemaal per jaar op de polikliniek ter controle en daarbij blijkt dat ze in het algemeen prima ingesteld is. Ze wordt regelmatig getest op het bestaan van andere auto-immuunziekten, maar die zijn tot nu toe gelukkig achterwege gebleven.

Kort geleden belde ze me tussendoor op en vertelde dat het niet goed met haar ging en verzocht om een spoedafspraak. Wat was er aan de hand? Twee maanden geleden was haar vader plotseling overleden en dat had haar uiteraard erg aangegrepen. In die periode had ze regelmatig – en terecht – wat extra hydrocortison genomen. De laatste zes weken gebruikte ze weer haar gebruikelijke dosis van 17,5 mg hydrocortison per dag. Ongeveer een maand geleden viel haar op dat ze een snellere hartslag dan normaal had en was ze snel kortademig bij het trappenlopen. Ze was snel vermoeid en voelde zich onrustig en opgejaagd van binnen. Ook bleek dat ze vier kg was afgevallen, terwijl ze naar haar idee toch ruim voldoende at. De oorzaak van deze klachten zocht ze in de recente, emotionele gebeurtenis. De laatste dagen verslechterde haar toestand echter duidelijk: ze moest zich ziek melden omdat ze het gevoel had helemaal uitgeput te zijn; ook nam haar eetlust af en ze had voortdurend een misselijk gevoel. Op de dag dat ze belde was ze erg duizelig en bij het opstaan uit bed moest ze moeite doen om niet te vallen.

Toen ik haar enkele uren later zag viel me op dat ze er slecht en vermagerd uitzag. Ze had een erg snelle hartslag en een veel lagere bloeddruk dan gebruikelijk. Ze transpireerde overmatig en maakte een heel onrustige indruk. Ook voelde ik dat haar schildklier vergroot was, iets dat me eerder nooit was opgevallen. Bij bloedonderzoek bleken haar schildklierhormoonspiegels veel te hoog zijn. Mevrouw werd kortdurend opgenomen, kreeg een hogere dosis hydrocortison en tevens medicijnen om de werking en de productie van de schildklierhormonen af te remmen. Het ging al snel beter met haar en enkele weken later waren de meeste klachten vrijwel verdwenen.

Bij mevrouw H. was er sprake van een overmatige schildklierwerking (hyperthyreoïdie) op basis van stimulerende antistoffen. Dit wordt ook de ziekte van Graves genoemd en is een relatief vaak voorkomende auto-immuunziekte van de schildklier. De ziekte komt veel vaker voor bij vrouwen dan bij mannen (net als de ziekte van Addison). Schildklierziekten zijn bepaald niet zeldzaam bij Addisonpatiënten: maar liefst 20-60 % van de Addisonpatiënten heeft een trage schildklierwerking (hypothyreoïdie – ziekte van Hashimoto) en 5-10% krijgt de ziekte van Graves. Dat is ook de reden dat de endocrinoloog regelmatig de schildklierfunctie test bij Addisonpatiënten. Een verhoogde schildklierwerking geeft klachten van onrust, gejaagd gevoel, snelle hartslag, niet goed tegen warmte kunnen, versterkt transpireren, trillen van de vingers, afvallen terwijl je toch voldoende eet en verandering van het ontlastingspatroon (frequenter en dunner). Bij Addisonpatiënten kan er een extra probleem voorkomen, namelijk het optreden van een (dreigende) bijniercrisis. Dat komt doordat schildklierhormonen de afbraak van cortisol / hydrocortison versnellen. Dus een Addisonpatiënt die goed ingesteld was op een bepaalde dosis hydrocortison heeft hieraan niet meer voldoende als zijn of haar schildklierhormoonspiegel te hoog wordt en zo kan dit leiden tot een (dreigende) bijniercrisis. Precies dit was er aan de hand bij mevrouw H.

Ook al worden vrijwel alle patiënten met de auto-immuunziekte van Addison regelmatig getest op het bestaan van schildklierziekten, toch kan het gebeuren dat deze ziekte zich in vrij korte tijd ontwikkelt. Het is voor deze patiënten dan ook goed om de verschijnselen van een overmatige schildklierwerking te kennen zodat er tijdig naar gekeken kan worden. Een bijniercrisis kan zo wellicht worden voorkomen.

Deel mee!
laura

Kijk voor meer informatie ook eens op Schildkliertje.

Raadpleeg altijd een arts als je twijfelt over je gezondheid.
Het Schildklierforum kan niet worden beschouwd als vervanging van een consult of een behandeling.
Plaats reactie